Wtórna trauma - ryzyko w pracy terapeuty
Pomagasz innym? Nie zapominaj o sobie.
Praca terapeuty traumy, psychologa, pracownika socjalnego, lekarza, pielęgniarki czy ratownika medycznego to ogromna odpowiedzialność i równie ogromne emocjonalne obciążenie. Pomagając osobom po traumie, sami możemy jej doświadczyć.
W artykule omówiono:
zagrożenie w pracy terapeuty traumy i innych zawodach pomocowych
kto może doświadczyć traumy wtórnej
jakie są objawy wtórnej traumy
skuteczne sposoby profilaktyki i radzenia sobie z wtórną traumą
Z jakimi zagrożeniami mierzy się osoba pracująca z traumą?
- Wtórna traumatyzacja – czyli „zarażenie się” cudzą traumą. Może powodować objawy podobne do PTSD np.: (lęk, bezsenność, flashbacki, drażliwość) choć samemu nie przeżyło się zdarzenia.
- Trauma zastępcza – zmiany w sposobie myślenia, postrzegania świata i siebie pod wpływem kontaktu z cierpieniem innych
- Zmęczenie współczuciem – uczucie wyczerpania emocjonalnego wynikające z ciągłego współodczuwania bólu pacjentów.
- Przeniesienie i przeciwprzeniesienie – nieświadome emocjonalne reakcje mogące zaburzać relację terapeutyczną i wpływać na samopoczucie terapeuty i proces terapeutyczny.
- Wypalenie zawodowe – długofalowe zmęczenie, poczucie wyczerpania, utraty sensu pracy i obojętność wobec pacjentów.
Co to jest trauma wtórna?
Pojęcia traumy wtórnej, traumy zastępczej i zmęczenia współczuciem mimo to, że się różnią się od siebie stosowane są zamiennie.
Jak pisze prof. dr hab. Nina Ogińska-Bulik
„Każde z nich w pewien sposób odnosi się do zaburzeń w obszarze zdrowia psychicznego, relacjach interpersonalnych, objawów somatycznych, zakłóceń posiadanych schematów, obniżonej empatii, jak też innych oznak pogorszenia psychospołecznego funkcjonowania osoby pomagającej ofiarom traumy.”
Skupię się dzisiaj na objawach wtórnego stresu traumatycznego (wtórnej traumy), a w kolejnym poście opiszę sposoby radzenia sobie z nimi w pracy terapeuty traumy.
Badania pokazują, że aż 20–60% specjalistów niosących pomoc osobom po traumie wykazuje objawy wtórnego stresu traumatycznego lub wypalenia. Dotyczy to nie tylko psychoterapeutów, ale też pielęgniarek, pracowników socjalnych czy kuratorów sądowych.
Zdaniem traumatologa Charlesa Figleya
„wtórny stres traumatyczny to naturalne zachowanie i reakcje pomagających wynikające z traumatycznego zdarzenia doświadczonego przez innych.”
Z pewnością, wtórna trauma może prowadzić do zmęczenia współczuciem, o którym pisałam w tym wpisie
Kto może doświadczyć wtórnej traumy?
Wtórna trauma dotyka zarówno profesjonalistów jak i laików.
- Terapeuci, psycholodzy, psychoterapeuci.
- Lekarze, pielęgniarki, ratownicy.
- Policjanci, strażacy, służba więzienna.
- Pracownicy socjalni, hospicyjni.
- Kuratorzy sądowi.
- Nauczyciele, wychowawcy i wolontariusze.
- Dziennikarze, reporterzy wojenni.
- Osób opiekujące się chorymi lub niepełnosprawnymi osobami
- Rodziny osób po traumatycznych doświadczeniach.
Objawy traumy wtórnej (wtórnego stresu traumatycznego)
Intruzje (natrętne myśli i obrazy)
- Nawracające, niechciane wspomnienia opowieści klienta
- Koszmary senne związane z traumą pacjenta
- Flashbacki (chwilowe poczucie, jakby się przeżywało zdarzenie samemu)
Unikanie
- Unikanie rozmów, miejsc lub osób przypominających o opowiedzianej traumie
- Trudność w nawiązywaniu bliskości, emocjonalna izolacja
- Wycofanie się z życia społecznego lub zawodowego
Negatywne zmiany w myśleniu i nastroju
- Smutek, lęk, złość, poczucie winy, depresja
- Poczucie bezradności lub utraty sensu
- Obniżone poczucie własnej wartości
- Utrata wiary w bezpieczeństwo świata i ludzi (zmiana światopoglądu)
Pobudzenie i nadmierna czujność
- Trudności z zasypianiem lub snem
- Drażliwość, wybuchy złości
- Trudności z koncentracją
- Nadmierna czujność, napięcie, reakcje lękowe
- Odrętwienie, apatia
Somatyzacja
- bóle głowy, brzucha, napięcie mięśniowe
Skuteczne sposoby profilaktyki i radzenia sobie z wtórną traumą
Rozpoznaj i nazwij problem
- Zauważ pierwsze objawy np.: rozdrażnienie, unikanie, bezsenność, trudności z koncentracją, pesymizm
- Nazwanie emocji zmniejsza ich siłę („To jest stres wtórny, nie moje życie”, „To nie moje emocje i doczucia”.
Ustal granice
- Naucz się włączać i wyłączać empatię
- Nie zabieraj pracy do domu
- Stosuj techniki „zamykania sesji” np.: symboliczne umycie rąk, kilka wydechów kończących dzień pracy, krótka medytacja, powiedzenie do siebie „historia moich klientów zostaje w gabinecie, gest ręką, który mówi o zakończeniu,
- Stwórz własne rytuały oczyszczania np. wizualizacja, że wiatr tak, jak chmury rozgania trudną opowieść klienta lub jak wyobrażony prysznic, który zmywa z ciebie cały dzień pracy czy też pływanie w zimnej wodzie.
Regularna autoregulacja
- Rozwijanie świadomość ciała i umiejętność śledzenia własnego pobudzenia w trakcie sesji
- Stosuj techniki orientowania i ugruntowania, medytacje somatyczne czy techniki oddechowe w przed, w trakcie i po sesji z klientem.
- Rozpoznaj i zauważaj granice swojego ciała, poczuj ubranie na skórze, zobacz gdzie jesteś w przestrzeni.
- Ruszaj się: joga, taniec, bieganie, pływanie, spacery
- Praca z ciałem – Somatic Experiencing, osteopatia, terapia czaszkowo-krzyżowa, masaże np. Dotyk Motyla
Superwizja i wsparcie zawodowe
- Korzystaj z regularnych superwizji i interwizji
- Dziel się emocjonalnym ciężarem z innymi profesjonalistami – mówienie odciąża.
Zasięgnij profesjonalnej pomocy
- Jeśli objawy utrzymują się lub się nasilają – udaj po pomoc specjalisty.
- Terapeuci też potrzebują terapii.
Opieka nad sobą (self-care) po za pracą
- Zadbaj o sen, zdrowe odżywianie się, ruch, czas wolny i regenerację.
- Spędzaj czas z rodziną, przyjaciółmi, baw się.
- Rób rzeczy, które nie mają nic wspólnego z pomaganiem innym, rozwijaj swoje hobby.
- Rozwijaj swoje zasoby.
- Przygotuj listę krótkich i prostych codziennych rytuałów dbania o siebie i korzystaj z nich w trakcie, między sesjami oraz przed i po pracy.
Zmniejsz ekspozycję na traumę
- Przeplataj przypadki trudne z lżejszymi, jeśli to możliwe.
- Ustal limit dziennych sesji z osobami w silnym kryzysie.
- Zadbaj o somatyczne sposoby chronienia siebie np. ubranie jako kamizelka kuloodporna, bransoletki jako tarcze ochronne, szukanie podparcia w fotelu, rozglądanie się i zatrzymanie wzroku na czymś ładnym, rozciąganie, stosowanie mikropauz i miareczkowanie opowieści klienta.
- Zadbaj o odpowiednią przestrzeń do pracy np.: wygodny fotel, wspierający obraz, świeczka, której ogień będzie symbolicznie spalał trudne historie, notatnik, który odgrodzi Cię od trudnych doświadczeń klienta.
Podsumowanie wpisu o traumie wtórnej
Podsumowując, wtórna trauma to realne i poważne ryzyko wpisane w zawody pomocowe – w szczególności w pracę terapeuty, psychologa, lekarza, pielęgniarki czy pracownika socjalnego. Długotrwała ekspozycja na cudzy ból, cierpienie i traumatyczne historie może prowadzić do głębokiego przeciążenia psychicznego i emocjonalnego.
Jednak świadomość zagrożeń nie oznacza bezradności. Nie jesteśmy bezsilni wobec wtórnej traumy. Możemy nauczyć się ją rozpoznawać, przeciwdziałać jej skutkom i wzmacniać swoją odporność psychiczną. Kluczowe jest rozwijanie umiejętności autoregulacji, korzystanie z superwizji i wsparcia społecznego, dbanie o równowagę między pracą a życiem osobistym, a także uważna troska o własne potrzeby emocjonalne i fizyczne.
Pomagając innym, mamy prawo i obowiązek dbać o siebie. To nie egoizm – to fundament skutecznego i etycznego pomagania.
Ty pomagasz innym, ale kto pomaga Tobie?
Bez wątpienia, jeżeli pomagasz innym:
- potrzebujesz również zadbać o siebie i swój układ nerwowy.
- to pewnie często zapominasz o sobie.
Dołącz do nas 12.07.2025 r., zadbaj o siebie, łagodnie, w zgodzie ze sobą.
Zbuduj proste rytuały dbania o swoją regenerację i wypoczynek, aby uniknąć zmęczenia współczuciem i wypalenia zawodowego.
Szczegóły warsztatu ==> REGENERACJA TERAPEUTY. Strategie dbania o swój dobrostan w wymagającej pracy.
Chcesz dowiedzieć się więcej o traumie, układzie nerwowym, emocjach, docenianiu, szczęściu i skutecznej regeneracji to odwiedź moją platformę edukacyjną Doceń Siebie
